Fidan Aslanova
Linkedin influenser, kimya mühəndisi
Bir neçə saatlıq elektrik enerjisi gedəndə həyatımız durmuş kimi hiss edirik. Bəs enerji haradan gəlir, necə əldə edilir?
1. Qalıq yanacaqlardan(fossil fuel) (90%)
Əsasən təbii qazdan istifadə olunur.
* Təbii qaz yandırılır.
* Bu yanma nəticəsində çox yüksək temperaturda buxar yaranır.
* Bu buxar türbinləri fırladır.
* Fırlanan türbinlər generatorları hərəkətə gətirir və elektrik enerjisi yaranır.
Qeyd: Bu üsul sürətlidir və davamlı enerji verir, amma karbon qazı tullantısı yaradır və təbiətə mənfi təsir edir.
2. Su elektrik stansiyaları (6-7%)
Misal: Mingəçevir SES.
* Çayın və ya su anbarının suyu yüksəkdən axıdılır.
* Su axını turbinləri fırladır.
* Turbinlər generatoru hərəkətə gətirir və elektrik yaranır.
Üstünlükləri: Təmiz, davamlı və tullantısızdır.
Məhdudiyyət: Su ehtiyatlarından asılıdır və quruluq dövrlərində təsiri azalır.
3. Külək enerjisi (təxminən 2%)
Sahil bölgələrində və küləkli ərazilərdə yerləşir.
* Külək külək turbinlərinin pərvanələrini fırladır.
* Pərvanələr içindəki generatoru hərəkətə gətirir.
* Generator isə elektrik enerjisi istehsal edir.
Üstünlükləri: Təmiz və limitsizdir.
Çətinlik: Küləyin gücü və sabitliyi hər zaman eyni olmur.
4. Günəş enerjisi (təxminən 1%)
Əsasən günəş panelləri vasitəsilə əldə edilir.
* Günəş panelləri günəş işığını udur.
* Bu işıq enerjisi elektrik enerjisinə çevrilir (fotovoltaik effektlə).
* Günəş panellərinin içində xüsusi materialdan hazırlanmış hüceyrələr (məsələn, silisium) var, gələn işıq bu hüceyrələrə düşəndə, işığın içindəki enerji bu materialdakı elektronları hərəkətə gətirir.
* Hərəkətə gələn elektronlar elektrik cərəyanı yaradır.
* Alınan elektrik birbaşa istifadə olunur və ya batareyalarda saxlanılır.
Üstünlükləri: Təmizdir, texniki baxımdan sadədir.
Çətinlik: Gecə və buludlu günlərdə enerji istehsalı zəifləyir.
5. Məişət və sənaye tullantılarının yandırılması (waste-to-energy) (0.7 %)
* Zibilliklərdən toplanan yanabilən tullantılar (plastik, kağız, qida qalıqları və s.) xüsusi yüksək temperaturda yandırılır.
* Bu prosesdə istilik yaranır və bu istilikdən buxar əldə olunur.
* Buxar türbinləri fırladır, generator isə elektrik enerjisi istehsal edir.
Üstünlükləri: Həm tullantılar azalır, həm də enerji əldə olunur.
Çətinlik: Qoxu, hava çirkliliyi riski və düzgün texnologiya tələbi.
