Sürreal bədən ölçüləri, parlaq həyat hekayəsi… Dünyanın ən məşhur kuklası Barbinin 64 yaşı var. Barbi kuklaları 64 illik həyatında gah kino ulduzu, gah şahzadə, gah da siyasətçi kimi 200-dən çox peşəyə aid geyimlərlə qarşımıza çıxıb. Bu prosesdə Barbie kuklalarında ən az dəyişiklik ideallaşdırılmış bədən ölçüləri oldu. Mattel oyuncaq firmasının istehsal etdiyi Barbi kuklaları 1959-cu ildə təqdim edilib. Sarışın və qara saçlı, ağ dərili yetkin dişilərə oxşayan bu gəlinciklər qısa zamanda uşaqların heyranlığını qazanaraq tarixin ən çox satılan oyuncaqlarından birinə çevrilib. İş o yerə çatıb ki, statistikaya görə, dünyada hər üç saniyədə bir Barbi kuklası satılır. Barbie kuklalarına maraq təkcə oyuncaq keçidləri ilə məhdudlaşmırdı.
NOCOMMENT.az xəbər verir ki, məşhur aktyorların canlandırdığı “Barbie” filmi 20 gün ərzində dünya üzrə 1,03 milyard dollarlıq bilet satışı həyata keçirib.
Bəs Barbi kuklalarını bu qədər uğur qazandıran və eyni zamanda onları tənqid mərkəzinə çəkən nə idi?
.jpeg)
Astronavt, həkim, pilot, siyasətçi… Barbi kuklaları uşaqların müxtəlif peşələri tanıması və onların təxəyyülünü inkişaf etdirməsi ilə bəyənilib. Xüsusən də güclü və özünü təmin edən qadın obrazı qızlar üçün ilham mənbəyi olub. Amma digər tərəfdən barbi kuklaları da siyasi müzakirələrə səbəb olub. Yalnız ağ olaraq istehsal edilən “Barbie” ilk dəfə qara rəngdə yerini almaq üçün 1980-ci ilə qədər gözləməli oldu.
Barbilər ideallaşdırılmış fiziki xüsusiyyətləri ilə uzun illərdir ki, uşaqların bədən qavrayışlarının pisləşməsinə səbəb olduğu üçün tənqid edilir. O qədər ki, bu dövrdə “Barbie Sindromu” adlı bir termin ortaya çıxdı. Mattel bu tənqidləri diqqətəlayiq görüb və son illərdə müxtəlif fiziki xüsusiyyətlərə malik çoxlu sayda kukla rəflərdə öz yerini tutub. Daun sindromlu, əlil arabasında və ya eşitmə cihazları taxan körpələr bu müxtəlifliyin yalnız bir neçə nümunəsidir.
Bu addımlar atılsa da, Barbie Sindromu hələ də uşaqlarda, hətta böyüklərdə də təsirini itirməyib. Barbie sindromu – Barbi kuklasının fiziki görünüşünə və həyat tərzinə sahib olmaq arzusunda olan insanlar tərəfindən göstərilən şəkli təsvir etmək üçün istifadə edilən termindir.
“TRT Haber” mütəxəssis, Uşaq və Yeniyetmə Psixoloqu Kübra Taşkıranla müsahibədə barbi gəlincikləri ilə bağlı suallara cavab axtarıb.
“Barbi kuklasının öz parlaq həyat tərzinə çatmaq ehtiyacı qadın və qızların həyatında geyimdən tutmuş mühüm həyat seçimlərinə qədər bir çox məsələdə həlledici rol oynaya bilər”, – Taşkıran deyib.
-Bu sindrom daha çox kimlərə təsir edir? Bizə bir az məlumat verə bilərsinizmi?
-Bu vəziyyət adətən yeniyetməlikdən əvvəlki və yeniyetmə qızlarda müşahidə olunsa da, əslində hər yaşda olan qadınlarda müşahidə oluna bilər.
Bu sindromlu qızlar və qadınlar barbi kuklasının qeyri-real və ideallaşdırılmış bədən ölçülərinə çatmaq üçün çox səy göstərirlər. Bu səbəblə sərt diyetlər, sıx məşq proqramları və şəxsi qayğı rutinlərini , estetik əməliyyatlar keçirə bilər. Barbi kuklasının öz parlaq həyat tərzinə çatmaq ehtiyacı bu qadın və qızların həyatında geyimdən tutmuş mühüm həyat seçimlərinə qədər bir çox məsələdə həlledici rol oynaya bilər.
Rəsmi tibbi diaqnoz olmayan “Barbie Sindromu” ümumiyyətlə, “Bədən Görünüşü Bozukluğu” ilə əlaqədar olaraq nəzərdən keçirilir. “Bədən Dismorfik Bozukluğu” olaraq da bilinən bu vəziyyət, bir insanın xarici görünüşündə qəbul etdiyi bir və ya bir neçə əlillik, qüsurla əlaqəli bir vəziyyətdir.
-Oyuncaqlarda ideallaşdırılmış bədən ölçüləri uşaqların qavrayışına necə təsir edir?
-Bu mövzuda aparılan müxtəlif araşdırmalar belə oyuncaqların uşaqların bədən qavrayışlarına mənfi təsir etdiyini göstərir. Bu təsirlər məruz qalma növünə, müddətinə və uşağın yaşına görə dəyişir. Məsələn, bir araşdırmada sözügedən oyuncaqların bədən görünüşü baxımından məktəbəqədər qızlara nisbətən daha çox təsir etdiyi görüldü. Məktəb yaşlı qızlarla aparılan başqa bir araşdırmada isə sual-cavab mərhələsində bədən imici baxımından problem olmadığı görünsə də, nazik gəlinciklərlə oynayan qızların normal kuklalarla oynayan qızlara nisbətən daha az yemək yediyi müşahidə edilmişdir. Belə nəticəyə gəlmək çətin deyil ki, bu qızların iştahını birdən-birə söndürən şey bədən imici ilə bağlı narahatlıqlardır.
-Sarı saçlı və ağ dərili barbilərin ən çox diqqəti cəlb etməsi uşaqlarda etnik mənşəyə qarşı qərəz yarada bilərmi?
-Burada əsas problem bu körpələrin diqqətində deyil, bu nöqtəyə qədər keçən mərhələlərdədir. Yalnız ağdərili uşaqlar deyil, müxtəlif irq və etnik qruplardan olan uşaqlar da sarı saçlı, mavi gözlü, ağ dərili körpələrə daha çox maraq göstərirlər, nəinki onlara oxşayan körpələrdən. Klassik ağ Barbinin uşaqların bu seçimindəki rolunu qiymətləndirməmək olmaz, lakin dünyanın ən gözəl Akkızlar və Aykızların bütün ağ qərb mərkəzli təbliğatlarında və qədim şərq nağıllarında toplanmasına görə tək məsuliyyət daşıya bilməz. Bu məqamda oyuncaq istehsalçıları tərəfindən müxtəlif irq və etnik mənsubiyyətə malik gəlinciklərin dizaynı bütün mümkün zərərlərlə yanaşı, müsbət addım kimi qiymətləndirilməlidir. Sözügedən körpələr Simvolik üsulla da olsa, müxtəlif irq və millətlərdən olan uşaqların görüşündə, qərəzlərin qırılmasında mühüm rol oynayır. Ancaq bundan daha vacibi, görülməsinin və təmsil olunmağa layiq görülməsinin uşağın özünə inamına və öz etnik qrupuna olan inamına müsbət təsir göstərməsidir. Odur ki, hətta bu körpələrin varlığı belə qərəzli münasibəti qırmaq üçün mühüm vasitə sayıla bilər.
-Uşaqlar özlərini belə körpələrlə eyniləşdirir və müqayisə edirlərmi? Sonradan güzgüyə baxanda onlara necə təsir edir?
-Xəyalların və reallığın iç-içə olduğu məktəbəqədər dövrdə uşaqlarda ailə saydıqları kuklalarla müəyyən eynilik formalaşır. Bu körpələr xüsusiyyətlərindən asılı olaraq onların yaxın dostu və ya öz uşaqları ola bilər. Yetkin qadın modeli təqdim edən körpələr çox vaxt uşağın özünü nağıl şəklində təmsil edirlər. Sürreal fiziki xüsusiyyətlərə malik bu mükəmməl görünüşlü körpə ilə eyniləşən uşaq üçün real dünyaya qayıdanda güzgüdə gördüklərindən məmnun olmaq həmişə asan olmur. Bu dövrdə uşağın şüuraltına yerləşən bu müqayisə, uzun müddətdə sərt pəhriz, ağır makiyaj və plastik əməliyyat ehtiyacı kimi görünə bilər.
-Barbie və Ken kuklalarının yetkin qadın və kişi ölçüləri var. Gənc uşaqların böyüklər ölçüsündə oyuncaqlarla oynaması sağlamdırmı?
-Burada problem bu simvolların nəyi təmsil etdiyini müəyyən edən detallardadır. Nisbətən normal və sağlam fiziki xüsusiyyətlərə malik Ken kukla oyunda təmsilçilik rolunu məqbul səviyyədə yerinə yetirir. Barbi kuklası isə sürreal və ilkin olaraq qeyri-sağlam bədən ölçüləri və parlaq istehlak yönümlü həyat tərzi ilə uşaqların təxəyyülünü o qədər də mənalı olmayan istiqamətə çəkir. Pyeslərin real həyatın məşqi rolunu oynadığını nəzərə alsaq, bu vəziyyətin mümkün mənfi təsirlərini proqnozlaşdırmaq olar. Bu zaman yada nisbətən təvazökar, peşəkar Barbilər gəlir. Lakin onların gənc, gözəl, baxımlı, təmtəraqlı, qəşəng qadın portreti ilə yaxşı örnək deyil, əlçatmaz bir model təqdim etməklə, uzunmüddətli perspektivdə uşaqların özünəinamına mənfi təsir göstərməsi mümkündür.
