Pulun tarixi insanlığın iqtisadi inkişafının ən maraqlı və mühüm istiqamətlərindən biridir. İlk ticarət sistemlərindən başlayaraq bugünkü rəqəmsal valyutalara qədər pul anlayışı zamanla dəyişmiş, cəmiyyətlərin sosial və iqtisadi həyatında mühüm rol oynamışdır. Bu məqalədə pulun yaranmasından müasir dövrdəki inkişafına qədərki prosesə nəzər salacağıq.
NOCOMMENT.az bu barədə Valyuta.az-a istinadən xəbər verir.
1. Barter Sistemi: Pulun sələfi
Pul anlayışından əvvəl insanlar əmtəə mübadiləsi yolu ilə ticarət edirdilər. Barter sistemi adlanan bu üsul, hər iki tərəfin ehtiyaclarını qarşılamaq üçün malların və ya xidmətlərin birbaşa dəyişdirilməsini nəzərdə tuturdu. Lakin bu sistemdə uyğunluq problemi ortaya çıxırdı. Məsələn, bir fermerin buğda qarşılığında dəmir alması üçün qarşı tərəfin də buğdaya ehtiyacı olmalı idi. Bu cür problemlər pulun yaranmasına zəmin yaratdı.
2. Əmtəə pulu: İlk pul forması
Barter sisteminin çətinlikləri nəticəsində insanlar dəyər saxlayan və hər yerdə qəbul edilən vasitələrdən istifadə etməyə başladılar. Əmtəə pulu dövründə mal və ya əşyalar pul kimi istifadə olunurdu. Məsələn:
► Duz: Romalılar dövründə çox istifadə edilirdi
► Qızıl və gümüş: Daha sonralar universal dəyər saxlayan materiallara çevrildi
► İnək və digər heyvanlar: Kənd təsərrüfatı cəmiyyətlərində istifadə olunurdu
Bu əmtəələr dəyər saxlayır, bölünə bilirdi və daşınması nisbətən asan idi.
3.Sikkələr və kağız pulun yaranması
► Metal Sikkələr
İlk metal sikkələr e.ə. 7-ci əsrdə Lidiya (indiki Türkiyə ərazisi) dövləti tərəfindən istehsal edilmişdir. Bu sikkələr qızıl və gümüş qarışığından hazırlanırdı və hökmdarın möhürü ilə təsdiqlənirdi. Bu, pulların etibarlılığını artırdı və ticarətin genişlənməsinə imkan yaratdı.
► Kağız pul
Kağız pullar ilk dəfə Çində Tang sülaləsi dövründə (e.ə. 618-907) istifadə olunmuşdur. Onlar sikkələrin daşınmasında yaranan çətinlikləri aradan qaldırırdı. Daha sonra kağız pullar Avropada 17-ci əsrdə geniş yayılmağa başladı və müasir bank sisteminin təməlini qoydu.
4. Müasir bankçılıq və pul sistemləri
► Qızıl standartı
19-cu əsrin sonlarında əksər ölkələr qızıl standartına keçdi. Bu sistemdə pullar müəyyən miqdarda qızıl ehtiyatı ilə təmin olunurdu. Lakin 20-ci əsrdə iqtisadi böhranlar nəticəsində qızıl standartı tərk edildi və fiat pullar (etibar əsasında istifadə olunan pullar) dövrü başladı.
► Kredit və elektron pullar
Bank sisteminin inkişafı kredit kartlarının və elektron pulların meydana çıxmasına səbəb oldu. İnsanlar artıq fiziki pul daşımadan alış-veriş edə bilirdilər.
► Rəqəmsal və kriptovalyutalar
Son illərdə texnologiyanın inkişafı ilə rəqəmsal valyutalar, xüsusilə də “Bitcoin” və digər kriptovalyutalar populyarlaşdı. Bu valyutalar blokçeyn texnologiyasına əsaslanır və mərkəzsiz idarə olunur. Rəqəmsal valyutalar maliyyə sistemində inqilabi dəyişikliklər yaradır.
5. Pulun sosial və iqtisadi əhəmiyyəti
Pul yalnız ticarət vasitəsi deyil, həm də sosial və iqtisadi proseslərin idarə olunmasında əsas rol oynayır. Pulun funksiyaları:
► Dəyər ölçüsü: Malların qiymətini müəyyənləşdirir
► Ticarət vasitəsi: Malların və xidmətlərin dəyişdirilməsini asanlaşdırır
► Sərvət saxlama vasitəsi: Pul uzun müddət dəyər saxlayan bir aktivdir
6. Pulun gələcəyi
Müasir texnologiyalar pulun funksiyalarını yenidən müəyyənləşdirir. Rəqəmsal ödəniş sistemləri, kriptovalyutalar və süni intellekt maliyyə sistemində yeni dövr açır. Pulun gələcəyində daha çox şəffaflıq, təhlükəsizlik və mərkəzsizləşmə gözlənilir.
Pulun tarixi insanların iqtisadi ehtiyaclarına uyğun olaraq inkişaf etmişdir. İlk sadə barter sistemlərindən bu günkü rəqəmsal və kriptovalyuta dünyasına qədər, pul həm cəmiyyətin iqtisadi sistemini, həm də sosial həyatını formalaşdıran əsas amillərdən biri olmuşdur. Gələcəkdə texnologiyanın təsiri ilə pulun daha da dəyişməsi qaçılmazdır.
